شناخت زنبور عسل این حیوان بی نظیر

مطالب بی نظیر در مورد زنبور عسل

زنبورعسل یکی از معروف ترین زنبورهاست و درصد کمی از گونه های زنبور را شامل می شود.

ما در این مقاله از عسل مهرنوش، به مطالب خاص در مورد زنبور عسل می پردازیم و ویژگی های شگفت انگیز این موجودات را بررسی می کنیم.

زنبور عسل

زنبور عسل (Apis mellifera) از راسته نازک بالان (Hymenoprera) است.

زنبور عسل قسمت های دهانی جونده و مکنده، هر دو را داراست.دگردیسی زنبور عسل کامل است و به طور دسته جمعی زندگی می کند.

زنبور عسل شامل سه دسته اند:

1.  ملکه (Queen) که تخم می گذارد.

2. نرها (prones) کارشان فقط بارور کردن ملکه های جدید است.

3. کارگرها (Worker) که ماده عقیم هستند و اغلب انواع متعددی دارند.

4. کندوی زنبور عسل یا به صورت جعبه های مکعبی به ابعاد 50 cm که کندوی modem می گویند و یا به صورت سبد که کندوی بومی می گویند، وجود دارد.

 

 

زنبور عسل قدیمی تر از خود انسان

دانشمندان اعتقاد دارند که زنبور عسل عمرش از عمر انسان بیشتر است. به دلیل اینکه قدیمی‌ترین فسیل انسان شش میلیون سال و قدیمی‌ترین فسیل زنبور عسل چهل میلیون سال قدمت دارد. قدیمی‌ترین اثر نقاشی درباره زنبور عسل با قدمت 12000 سال پیش در یکی از غارهای اسپانیا وجود دارد که مردی را در حال برداشت عسل از یک کندو نشان می‌دهد.

همه اینها یعنی اینکه «عسل» از اول عمر بشر در سفره غذایی او وجود داشته است. در طول قرون گذشته هر چه علم پیشرفت کرده و تحقیقات بیشتری درباره عسل و زنبورعسل انجام شده، انسان بیشتر مبهوت قدرت خداوند شده و خاصیت‌های بیشتری از این ماده غذایی را شناسایی کرده است. در حال حاضر در ایران بیش از 40 هزار پروانه رسمی پرورش زنبور عسل صادر شده و مسلما تعداد زیادی از زنبورداران هم به صورت غیررسمی به تولید عسل می‌پردازند.

شگفتی های زندگی زنبور عسل در قرآن

کلمه نحل به معنی زنبور عسل در آیات 68 و 69 سوره نحل در جزء 14 قرآن کریم آمده است. در تفسیر آیه 68 چنین آمده است: پروردگارت به زنبور عسل وحی فرستاد! در اینجا لحن قرآن به طرز شگفت انگیزی تغییر می یابد، در عین ادامه دادن بحث ها در زمینه نعمت های مختلف الهی و بیان اسرار آفرینش در این سوره، سخن از زنبور عسل و سپس خود عسل به میان می آورد. اما شکل یک مأموریت الهی و الهام مرموز که نام وحی بر آن گذارده شده است. نخست می گوید: «و پروردگار تو به زنبور عسل، وحی کرد که خانه هایی از کوهها و درختان و داربست هایی که مردم می سازند انتخاب کن.»

* نخستین مأموریت زنبوران در این آیه، خانه سازی ذکر شده است. این شاید به خاطر آن است که مسئله مسکن مناسب، نخستین شرط زندگی است و به دنبال آن فعالیت های دیگر، امکانپذیری است.

* در آیه 69 سوره «نحل»، دومین مأموریت زنبور عسل شروع می شود. قرآن می فرماید: «ما به او الهام کردیم که سپس از تمام ثمرات تناول کن و راههایی که پروردگارت برای تو تعیین کرده، به راحتی بپیما.»

سرانجام، آخرین مرحله مأموریت آنها را به صورت یک نتیجه، این چنین بیان می کند، «از درون زنبوران عسل، نوشیدنی مخصوص خارج می شود که رنگ های مختلفی دارد.» نهفته است، جالب این که دانشمندان از طریق تجربه به این حقیقت رسیده اند که زنبوران به هنگام ساختن عسل آن چنان ماهرانه، عمل می کنند که خواص درمانی و دراویی گیاهان کاملاً محفوظ مانده و به عسل منتقل می شود.

* و در ماجرای برنامه زندگی زنبور عسل و ارمغانی که آنها برای جهان انسانیت می آورد، که هم غذاست و هم شفا و هم درس زندگی، نشانه روشنی از عظمت و قدرت پروردگار است، برای جمعیتی که می اندیشند.

دسته بندی زنبورهای عسل در کندو

زنبورهای عسل از آن دسته زنبورها می باشد که زندگی اجتماعی دارند یعنی در گروه های سازمان یافته زندگی کرده و هر گروه عهده دار کار خاصی در کندو می باشد.

در کل اجتماع زنبورهای عسل را می توان به 3 گروه تقسیم کرد:

ملکه: مهم ترین نقش در کندو را ملکه بر عهده دارد، ملکه در کندو با تخم گذاری ضامن ازدیاد نسل زنبورهای کندو است.

زنبورهای کارگر: زنبورهای کارگر مانند ملکه ماده هستند ولی تخم گذاری نکرده و فقط به کار تولید عسل مشغول هستند.

زنبورهای نر: کار این زنبورها فقط بارور کردن ملکه می باشد.

زنبور عسل دو معده دارد!

جالب است بدانید زنبور عسل با تمام کوچکی اش دو معده دارد، شهد گلهای مکیده شده وارد معده اول می شود که بوسیله دریچه ای به معده دوم مربوط است. معده دوم عملیات گوارشی را انجام می دهد. معده اول را کیسه عسلی یا چینه دان می گویند. کلیه مراحل تبدیل شهد به عسل در این معده انجام گرفته و عسل رسیده و آماده شده از طریق خرطوم زنبور به سلولهای مومی شکل ریخته می شود.

کیسه عسلی بوسیله دریچه ای به معده دوم (معده اصلی) منتهی می شود. زنبور عسل در صورت لزوم جهت تغذیه خویش با اندک فشار بوسیله ماهیچه های اطرافش دریچه را باز می کند و از این طریق عسل مورد نیاز زنبور وارد معده اصلی شده و صرف تغذیه آن می شود و سایر عملیات از جمله گوارش و دفع مدفوع مربوط به این معده می باشد.

بعضی از افراد فکر می کنند که عسل مدفوع یا فضولات زنبور عسل است در صورتیکه کاملا اشتباه است. مدفوع زنبور عسل ماده ای است آجری رنگ تا قهوه ای که عموما خارج از کندو دفع می شود و به هیچ وجه قابل استفاده نمی باشد. در صورتیکه عسل محصول داخلی کندو و یک ماده غذایی بوده و با مدفوع زنبور قابل مقایسه نیست. بنابراین عسل نه تنها مدفوع زنبور نیست، بلکه هیچ رابطه ای بین عسل و مدفوع زنبور وجود نداشته و ندارد.

اهمیت آب در زندگی زنبور عسل

اهمیت آب در زندگی زنبور عسل; زنبور عسل آب مورد نياز خود را از شهد گلها و يا آبی كه مستقيما از منابع مختلف به كندو حمل مي شود تامين مي كند. نياز زنبور عسل به آب بستگي به گرما، خشكي هوا و ميزان آب از دست رفته از طريق جلد، سيستم تنفسي و سيستم دفعي دارد. زنبورهاي عسل مواد دفعي مايع توليد مي كنند و بايد براي ادامه حيات به طور مرتب آب بنوشند. نياز زنبورعسل به آب تابع فصول مختلف سال است.

در بهار زماني كه پرورش نوزادان جريان دارد و مقدار زيادي غذاي نوزاد بايد به وسيله زنبورهاي پرستار توليد شود اين نياز افزايش مي يابد. در روزهاي گرم آب حمل شده به كندو اغلب برای خنك كردن كندو از طريق تبخير و تهويه مورد استفاده قرار مي گيرد. در ايام سرد زنبورعسل مي تواند قسمتي از آب حاصله در اثر متابوليسم را نگهداري نمايد. زنبورعسل غذای حاوی 50 درصد يا بيشتر قند را رقيق مي كند و براي اين كار نياز به آب دارد.

اهميت آب در زندگي زنبورعسل مانند تمامي موجودات زنده حياتی است و با توجه به اينكه 150 كندوی زنبورعسل طبيعي در فصل گرم سال حدود 100 ليتر آب را در كمتر از سه ساعت مصرف مي كنند، اهميت آب برای زنبور عسل روشن مي گردد. مصرف روزانه و سالانه كندوی زنبور عسل مشخص نسيت اما طبق تحقيقاتی مصرف آب سالانه كندو به طور متوسط 31 ليتر  و 200 ميلي ليتر آب در روز براي هر كلنی در اثنای پرورش نوزاد مساحبه شده است.

زنبوراني كه مسئوليت آب آوردن را به عهده دارند روزانه 56 الي 100 پرواز انجام مي دهند و براي نياز و تغذيه 100 لارو پنج زنبور آب اور لازم است. زنبورها آبهای با درجه حرارت 18 الي 32 درجه سانتيگراد را براي مصرف ترجيح مي دهند و از آبهای با درجه حرارت بيشتر از 38 درجه سانتي گراد استفاده نمی كنند.

تامین آب برای زنبور

عده ای از زنبور های چرا کننده مقداری آب در چینه دان خود به کندو حمل کرده و ذخیره می کنند. مصرف آب عمدتاَ برای رقیق کردن عسل به عنوان غذای لارو ها، خنک کردن و مرطوب کردن کندو و تا حدودی برای مصرف خود زنبور ها جهت تعادل فیزیولوژکی بدن آنها می باشد.

بهترین روش تامین آب، مستقر کردن کندو ها در فاصله نزدیک به آبهای جاری تمیز و آری از آلودگی های شیمیایی مثل دریاچه، نهر، جوی و چشمه و غیر می باشد. در صورتی که اینگونه منابع در دسترس نباشد می توان از یک تانک آب بدین ترتیب استفاده نمود که در زیر شیر خروجی آن تخته ای را به طوری مورب قرار داده و در پایین آن تشتکی را مستقر نمود که آب در آن جمع شده و سرریز گردد.

ضمناَ بهتر است روی تخته را با کونی پوشاند و داخل تشتک نیز قطعات چوب یا شاخه درخت را قرار داد تا زنبور ها بتوانند روی آن نشسته و آب بنوشند. یا اینکه در زیر شیر تانکر که به صورت چکه کنان باز است. یه ظرف بزرگ قرار داده و درون آن سنگ ریزه ریخت. دیگر تامین آب کلنی ها استفاده از انواع شربت خوریها است که در آنها آب ریخته و در اختیار زنبورها قرار داده می شود. گرچه این کار وقت گیر و پر هزینه است ولی برای مواقع بحرانی بسیار مفید است .

نکته مهم: اگر زنبورستان شما در نزدیکی دریاچه، نهر، جوی و چشمه می باشد. باید محل ساحل (برخورد آب با خشکی) آب افقی با موج کوتاه و کمی شن نرم داشته باشد. تا زنبور به راحتی بتواند آب خودش را تامین کند. اگر محل ساحل عمودی و یا آب با موج باشد. باعث افتادن زنبور در آب می گردد. چون زنبور نمی تواند به راحتی از آب بیرون بیاید بنا بر این تلف می گردد.

دفع مدفوع در زنبور عسل در فصل زمستان

عسل تولید شده در کندو عاری از هر گونه آلودگی است چرا که زنبور عسل، این شگفتی عالم خلقت حتی برای دفع مدفوع خود دارای اصول ویژه ای است.

در مناطق سردسیر کشورمان مثل شهرها و روستاهای مختلف آذربایجان و خراسان و اراک و همدان و کردستان و… دوره سرمای مداوم زمستانی می تواند در بعضی از سالها پیش از یک ماه طول بکشد

یعنی مدت یک ماه یا بیشتر گرمای هوا چه در روز و چه در شب هیچ وقت از ۴ الی ۵ درجه بالای صفر تجاوز نکند.

در نتیجه زنبورعسل نمی تواند کندو را برای دفع مدفوع ترک نماید.

زنبور عسل سالم تنها در خارج از کندو، آن هم درحال پرواز قادر به دفع مدفوع است.

بنابراین به ناچار باید آنقدر در کندو بنشیند و منتظر بماند تا گرمای هوا بیش از ۸ درجه به بالای صفر برسد.

در این موقع زنبور به سرعت از کندو خارج و تا چند متری آن پرواز کرده و خیلی تند در حال پرواز مدفوعش را دفع نموده و فوری به کندو باز می گردد.

در گرمای کمتر از ۸ درجه سانتی گراد عضلاتی که پرهای زنبور عسل را ۲۰۰ بار در ثانیه حرکت می دهند فلج بوده و در نتیجه وی قادر به پرواز نیست.

اندازه طول زبان یا خرطوم زنبور عسل

طول زبان زنبور در هر نژاد زنبور متفاوت است و در کل می توان گفت هر چه طول زبان زنبور عسل بیشتر باشد از گل های با تنوع بیشتری می تواند تغذیه نماید. طول زبان در نژادهاي زنبور عسل بر عملكرد انها از نظر توليد عسل تاثير مي گذارد. زيرا نژادهايي كه طول زبان انها بيشتر است امكان استفاده از گلهاي متنوع را دارند. به اين سبب طويل بودن زبان يكي از خصوصيات برتر نژادي محسوب مي شود.

طول زبان در نژادهاي مختلف زنبورعسل

زنبورعسل نژاد سياه اروپايی: 6,4-5,7 ميليمتر

زنبورعسل نژاد ايتاليايی: 6/6-6,3 ميليمتر

زنبورعسل نژاد كارنيولان يا بالكانی: 6,8-6,4 ميليمتر

زنبورعسل نژاد قفقازی: 7,2 ميليمتر كه طويلترين مي باشد

زنبورعسل نژاد ايرانی: 6,28-6,34 ميليمتر

چطور زنبور دار شویم؟

چه کسانی می توانند زنبور دار شوند و چه کسانی نمی توانند زنبور دار شوند؟

کسی که میخواهد زنبوردار شود باید ویژگی های زیر را داشته باشد:

1. به نیش زنبورعسل حساسیت نداشته باشد و اگر نیش خورد فرار نکند و امادگیشو داشته باشد تا روزی 100 تا نیش هم بخوره (نیش زنبورعسل خیلی مفید هست و زنبورداران کمتر از اقشار دیگر به بیماری های مفصلی و یا قلبی عروقی مبتلا می شوند)

2. زندگی در طبیعت را دوست داشته باشد.

3. با دوری از خانواده هم مشکلی نداشته باشد.

4. بتواند داخل چادر بدون برق و یخچال و امکانات و… زندگی کند.

5. بنیه جسمی خوبی داشته باشد.

البته این شرایط برای کسانی هست که تازه می خواهد زنبور دار شوند و زنبورداران با سابقه معمولا کارگر و شاگرد دارند که این کارها را انجام می دهند.

اول تجربه کسب کنید!

مثل خیلی از کارهای دیگر معمولا برای اینکه زنبوردار موفقی بشوید باید چندسال شاگردی یک زنبوردار باتجربه رو بکنید تا با ظرایف کار آشنا شوید و معمولا کسانی که بدون کسب تجربه می خواهند زنبوردار بشوند شکست می خورند. پیشنهاد من به شما دوست عزیزی که می خواهید به زنبورداری به عنوان شغل نگاه کنید این است که باید در منطقه ای که هستید یک زنبوردار با تجربه را پیدا کنید و با ایشان صحبت کنید تا شما را به شاگردی قبول کند و حداقل یک سال در خدمتش باشید تا با فوت و فن کار آشنا شوید و آموزش تئوری به تنهایی فایده ای ندارد.

معمولا همزمان با شاگردی کردن می توانید بین 20 تا 40 عدد کندو داشته باشید و از درآمد آنها استفاده کنید. بعد از شاگردی کردن و یاد گرفتن کار می توانید مستقل شوید و برای اینکار باید تعداد کندوها را حداقل به 100 عدد برسانید (می توانید کندو بخرید و یا تعدادی از کندوها را تکثیر کنید) تا برایتان شغل حساب شود. و  معمولا یک نفر نمی تواند از عهده بیشتر از 200 کندو بربیاد. برای مدیریت تعداد بیشتر نیاز به کارگر و یا شاگرد دارید.

وسایل مورد نیاز زنبور داری

علاوه بر کندوها باید وسایل مورد نیاز زنبورداری هم تهیه کنید که شامل (لباس، کلاه کش، اهرم، دودی، چادر، مومدوز، استراکتور و…) هست. قیمت کندو هم بسته به ضعیف یا قوی بودنش متغیر هست. سابقا برای شروع حرفه زنبورداری وام می دادند. اگر دنبال وام هستید می توانید با شرکت های تعاونی زنبورداری محل زندگیتان صحبت کنید.

البته من گرفتن وام را برای شروع کار توصیه نمی کنم. خیلی از زنبوردان وقتی از شاگردانشان راضی باشند، به آنها کندو برای شروع کار می دهند و کمکشان می کنند. در مورد جا و مکان هم زنبورداری که قصد تولید عسل طبیعی دارد نیاز به جا و مکان خاصی ندارد چون باید مرتبا کندوها را کوچ بدهد و برای کوچ دادن باید با صاحب باغ یا زمین و جهاد کشاورزی شهرستان مقصد هماهنگ کنید.

اگر زنبوردار شدید عسل با کیفیت تولید کنید! برای آموزش پرورش زنبورعسل با روش های مدرن کلیک کنید.  سوالی دارید! در قسمت نظرات مطرح کنید.

خطر سمپاشی برای زنبور عسل

تصویر زیر خطرات ناشی از سم پاشی را برای زنبورعسل ها نشان می دهد که باعث خسارت شده است:

در رابطه با خطر سموم کشاورزی برای زنبورداری می توان محلهای انتخابی را به سه گروه تقسیم نمود:

الف – مناطق پر خطر: شامل تعداد زیادی مزرعه و باغ به اندازه های مختلف و بدون برنامه منظم سمپاشی.

ب- مناطق با خطر متوسط: شامل تعداد کم مزرعه و باغ با امکان شناسائی و کنترل آنها.

ج- مناطق کم خطر: شامل دشتها و مراتع و جنگل ها با معدودی مزرعه و باغ فاقد برنامه سمپاشی.

سمپاشی در مناطق پر خطر ضمن آنکه بیشترین احتمال مسمومیت و لذا لزوم حداکثر اقدامات حفاظتی را ایجاب می نماید، در صورت رعایت جوانب مختلف، بالاترین عواید را (چه مستقیماً از زنبورداری و چه از طریق افزایش محصول و بهبود کیفیت آن) به همراه دارد.

فصل عسل آوری و کاهش جمعیت

هنگامی که در منطقه ای شهد فراوان باشد، جمعیت های قوی عسل خوبی ذخیره خواهند نمود. در مقابل در همین زمان به خاطر رقابتی که جمع آوری شهد با پرورش نوزادان دارد، زنبورها با روش هائی جلوی تخمگذاری ملکه را گرفته و در نتیجه حدود یک ماه بعد کلنی با مسئله کاهش جمعیت رو به رو خواهد شد. در اواسط فصل فعالیت زنبور (حدود تیر ماه) این امر مشکلی ایجاد نمی کند. ولی در اوایل فصل می تواند آسیب مهمی به جمعیت زده و باعث کاهش شدید محصول عسل کوه گردد.

علت بروز این مشکل این است که در کوچ زنبورداران به مناطق گرمسیر اگر وفور شهد در منطقه اتفاق افتد، همان طور که اشاره شد، تخمگذاری کاهش پیدا کرده و آسیب ذکر شده اتفاق می افتد. برای مقابله با این مسئله به این چند نکته توجه کنید:

سعی شود در منطقه کاشت کلزا تراکم کلنی ها نسبتاً زیاد باشد که مقدار شهدآوری پائین تر بیاید. کلزا شهد و گرده فراوانی دارد این مسئله در زنبورهای متوسط و ضعیف سبب رشد جمعیت آنها می شود. تنها در مورد زنبورهای نسبتاً قوی مشکل ساز است که با این تمهید برطرف می شود.

در بازدیدها به تخم ریزی ملکه و محل لازم برای آن توجه شود. در صورتی که احساس شود. در صورتی که اجساس شود جمعیت از این نظر در مضیقه است، در محل حضور ملکه در کندو از پوکه های سالم و آماده استفاده شود و این شان ها را هنگام غروب داخل کندو در محل مورد نظر قرار دهید که زنبورها درآن قطرات شهد نریزند. البته به مسئله سرمای شبانه هم توجه کنید و از اضافه نمودن فضای زنبور به صورت بی رویه خودداری شود.